ORMAN YANGINLARININ SEBEPLERİ
Mustafa Küçükayan
E.TuğGn.
ORMAN YANGINLARININ SEBEPLERİ, ETKİLERİ VE ALINACAK TEDBİRLER
Ormanlar; bünyesinde barındırdığı ağaçlar, bitki örtüsü, hayvanlar ve gözle görülen ve görülemeyen canlı ve cansız varlıklarıyla bir ekosistem, canlı bir organizmadır. Ülke ekonomisine, toprağına, iklimine ve suyuna olan katkıları nedeniyle doğal bir kaynak olan ormanlar nesilden nesile aktarılması ve korunması gereken değerdir. Orman yangınları kontrollü olduğu sürece ekosistem için gereklidir. Ancak insan eliyle veya doğal etkilerle meydana gelen orman yangınları doğal zenginlik olan ormanlarımızın nesilden nesile geliştirilerek aktarılmasının önündeki en büyük engeldir.
1.TÜRKİYENİN ORMAN VARLIĞI VE ÖNEMİ:
Ülkemizin ormanlarının büyüklüğü 20.703.122 hektardır ve Türkiye yüzölçümünün %26.4 lük kısmına karşı gelmektedir. Avrupa ülkeleri, ABD ve Japonya’ya nazaran daha az alana sahip olmasıyla orta zenginliktedir. Türkiye orman zengini Avrupa ülkeleri ile orman yoksunu Ortadoğu ülkeleri dikkate alındığında bölgesinde bir orman adası görünümündedir
Türkiye ormanlarının %75’i kıyı bölgelerimizde yer almaktadır. İç bölgelerin payı ise % 25’dir. Orman arazisi büyüklüğü bakımında Karadeniz Bölgesi birinci sırada yer almaktadır. Bölgelere göre dağılımı aşağıdadır.
ORMAN ALANLARININ BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI
Ormanları sadece odun temin edilen bir doğal kaynak olarak görmemek gerekir. Bunların iklim, su rejimi, erozyon, sağlık, turizm, sanayi ve yurt savunması üzerinde olumlu katkıları bulunmaktadır. Ayrıca yabanî hayvanlara ve diğer bütün canlılara yaşam ortamı olmaları, ormanların bir diğer özelliğini oluşturur. Bu nedenlerle ormanlar en önemli doğal kaynaklardan birisidir. Orman yangınlarının sosyal ve ekonomik sonuçlarını ortaya koyabilmek için yararları üzerinde durulması gerekir. Ormanların sosyal ve ekonomik faydaları özetle şu şekilde sıralamak mümkündür:
a. Ülkemizin coğrafi konumu, topografik yapısı ve sahip olduğu iklim ve ekosistem farklılıkları nedeniyle çok sayıda canlı türünü ihtiva etmektedir. Avrupa kıtasının bitki çeşitliliğine denk olan 11.000 bitki türüne sahiptir. Bunların 3.708 adedi endemiktir. Yaklaşık 171 memeli, 105 sürüngen, 180 tatlı su balığı ile hayvan türleri bakımından da zengindir. Sahip olduğu fauna ve florasıyla ülkemiz bilimsel araştırmalar için laboratuvar konumundadır.
b. Orman ürünleri için zengin bir kaynaktır.
c. Tatlı ve temiz suların ana kaynakları; orman, mera, dağ ve dağ ekosistemleridir. Ormanların su ve su kaynaklarını koruyucu fonksiyonu nedeniyle suyu depolayıcı, su rejimini düzenleyici, suyu nitelik ve nicelik olarak iyileştirici, sel ve taşkınları önleyici etkileri vardır. Ormanlar ülkelerin su depolarıdır.
d. Toprakların yüzeysel aşınması, yani erozyon süreci, orman örtüsü ve çalılıklarla örtülü eğimli yüzeylerde, bitki örtüsünden yoksun yüzeylere göre, oldukça azdır. Bugün Türkiye arazisinin % 80’e yakınında etkili olan bu doğal süreç, ülke topraklarını aşındırıp taşımakta ve verimsizleştirmektedir. Bu nedenle ormanların erozyonu önleyici etkileri vardır. Ülkemizdeki erozyon, Avrupa’ya nazaran 12 kat daha fazladır.
e. Ormanlar, üzerinde yaşayan canlı türelerine yaşanabilir bir ortam sunmanın yanı sıra, bitki örtüsünde ve toprakta büyük miktarlarda karbon depolayarak atmosferdeki karbon dengesini düzenlemekte, küresel ısınmanın yavaşlatılmasına olanak sağlamaktadır. Orman bitkileri havaya yüksek oranda saf oksijen vererek ve havadaki tozu temizleyerek klimatizm (iklimle tedavi) bölgesi olarak da büyük önem taşırlar
f. Ormanlar, orman içinde ve dışında yaşayan insanlara çeşitli iş alanları sağlar, işsizliği önlemede etkin rol oynar, böylece köyden kente göçü azaltır.
g. Ormanlar, birer turistik çekim merkezleri olarak iç ve dış turizmi canlandırır, ekonomiye katkı sağlar.
h. Ormanlarda yapılacak askeri harekat, özel eğitim, teşkilatlanma ve teçhizatı gerektirir. Zorlukları nedeniyle tercih edilmeyen ve özel hallerde uygulanan bir harekat şeklidir. Ormanlar doğası gereği gizleme imkanları sağlar, gözetlemeyi zorlaştırır. Baskın ve pusu imkanları yaratır. Birlikler arasında irtibat ve koordineyi aksatır. Muhabere imkanlarını tahdit ederken uydu haberleşmesini de kısıtlar. Harekatın başarısı ve devamı için gerekli olan lojistik desteğin sağlanmasında güçlükler çıkarır. Doğal bir engel olarak ormanlar, savunan taraf için küçük birliklerle daha büyük birliklere karşı başarılı bir savunma imkanı yaratırken; taarruz eden için başarı imkanını azaltır ve zayiatı artırır ve harekatı zorlaştırır. Yurdumuzun üç tarafı doğal engel teşkil eden denizlerle çevrili olmasının yanında ikinci bir engel olarak ormanlarımız kıyıların yanında iç bölgeler ve derinlikte yapılacak savunma harekatı için önem arz etmektedir.
2.ORMAN YANGINLARI VE ETKİLERİ:
Orman yangınları, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de kaçınılmaz bir sonuç olarak çok büyük mal ve can kaybına yol açmaktadır. Orman yangınları doğal yollarla ve insan eliyle meydana gelmektedir.
Ülkemizde orman yangınlarının %97’si, yaz kuraklıklarının yaşandığı Haziran-Ekim ayları arasında ve 12.00-15.00 saatleri arasında görülmektedir. Bu aylar ve bu saatler, subtropikal kuşakta bulunan Akdeniz havzasındaki ülkeler için orman yangınlarının en sık görüldüğü zamanlardır.
Ülkemizdeki orman yangınlarının %41’i Ege bölgesinde, %24’ü Akdeniz bölgesinde, %22’si Marmara bölgesinde ve %13’ü de diğer bölgelerde meydana gelmiştir.
Türkiye’de görülen orman yangınlarının %88’i gündüz, %12’si ise gece saatlerinde çıkmaktadır. Bu veriler ve yangınların çıktığı bölgeler değerlendirildiğinde, ülkemizdeki orman yangınlarının nedenini, büyük ölçüde insanın oluşturduğu somut olarak görülür. Çünkü, özellikle gündüz saatlerinde ve insanların ulaşabildiği bölgelerde yangın olması bu kanıyı desteklemektedir. Kasıtlı olarak yangın çıkarıp millî servete zarar vermek, yerleşim yeri, tarla ve otlak alanları kazanma çabası insan eliyle çıkan yangınların esas sebebidir.
Yangınlardaki artışın nedeni; insanların ormanlara çok daha fazla girmesi, taş, kum, maden ocağı, HES ve RES gibi yatırımların ormanlık alanlarda olması ve özellikle Akdeniz çevresinde de rantın yangınlarla elde edileceği algısının olması, yangınları artıran nedenlerden bazılarıdır…
Türkiye'de 2008 – 2020 yılları arasında, her yıl ağustos ayına gelindiğinde çıkan orman yangını sayısı ortalama 59 olurken, bu sayı 2021'de 159'a çıkmıştır.
YILLARA GÖRE ORMAN YANGINLARI
2021 yılı (ilk 8 ay) 2008-2020 yılları
Aşağıdaki tabloda da görüldüğü gibi Türkiye'de 2008 -2020 yılları arasında her yıl ortalama 20 bin 760 hektarlık alan yanarken, bu miktar son 8 ayda yüzde 755 artmıştır 2021'in ocak ile ağustos ayları arasında kül olan ormanlık alan 177 bin 476 hektara ulaşmıştır. Akdeniz Bölgesinde meydana gelen son yangınlarda; Manavgat'ta 30 bin, Bodrum'da 12 bin 600, Marmaris'te 8 bin ve Güzelbağ çevresinde yaklaşık 6 bin 500 hektar olmak üzere 85 bin futbol sahası büyüklüğüne ulaşmıştır....
YILLARA GÖRE YANAN ORMAN ALANLARI
Orman yangınları sonucunda,1. maddede belirtilen ormanların yararları ya tamamen ya da kısmen ortadan kalkacaktır. Yangınlar neticesinde biyolojik çeşitliliğin büyük ölçüde zarar görmesi erozyon, heyelân, sel-taşkın ve hava kirliliği gibi doğal afetlerin sayısında ve hızında artışlar meydana gelmesine zemin hazırlayacaktır. Sıcaklık, rüzgâr, nem ve yağış gibi iklim elemanlarını doğrudan etkileyerek insan yaşamını zorlaştıracaktır. Ayrıca yangınlar sonucunda ormanların tahrip olması turizm, sağlık ve orman ürünlerinden istifadeyi ve ülke savunmasına sağladığı faydaları da kısmen veya tamamen olumsuz olarak etkileyecektir.
3.ORMANLARI KORUMAK VE YANGINLARI ÖNLEMEK İÇİN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER :
-
Yüksek çözünürlüğü olan kameralarla donatılmış İHA veya Dronlarla orman arazilerinin tamamının gözetlenmesi
b. Türkiye’nin Orman bölgelerinde aynı anda çıkacak yangınlara etkili olacak miktarda uçak ve helikopterlerden oluşan filo/filoların teşkil edilmesi., Yangın mevsimlerinde, her bir bölge için gruplandırma yapılarak merkezi bir alanda konuşlandırılması.
c. Orman Genel Müdürlüğü ve Belediyelerin koordineli olarak; orman bölgelerindeki yerel halkı -çıkan yangınların büyümeden söndürülmesi için önceden teşkilatlandırılması ve teçhiz edilmesi. Tespit edilecek zaman dilimlerinde eğitim ve tatbikatların planlanması.
d. Özellikle yangın dönemlerinden önce başlayan medya programları ve kamu spotlarıyla, halkın ormanın önemi ve yangınlar konusunda bilinçlendirilmesi.
e. Türkiye’de orman alanlarının yönetimi ve ormancılık çalışmaları,1982 Anayasası’nın 169. Ve 170nci maddelerine ve 6831 sayılı kanun hükümlerine göre yürütülmektedir. Bu maddelerin kapsamındaki orman suçları için genel ve özel af çıkarılamaz, ormanları yakmak, ormanı yok etmek veya daraltmak amacıyla işlenen suçlar genel ve özel af kapsamına alınamaz hükmü, orman yangınlarının önlenmesi için önemli bir dayanaktır. Ancak aynı maddenin devlet ormanı sayılan alanlar, kamu yararı olduğu düşünülen kullanım amaçlarına tahsis edilebilecektir hükmü ile bilim ve fen bakımından orman özelliğini kaybetmiş alanların devlet gözetiminden çıkarılması hükümleri bulunmaktadır. Bunlara ilaveten Anayasa’nın 170. maddesinin eskiden orman iken bu özelliğini kaybettiği öne sürülen alanların orman içi köyler halkına tahsis edilmesi hükümleri de bulunmaktadır. İstismara açık olan bu hükümlerin yerine getirilmesinde hassas davranılması veya yeni hukuki düzenlemelerin yapılması.
f. İnsanların piknik ve benzeri etkinlik ihtiyaçlarının karşılanması için uygun orman alanlarında milli park, tabiat parkları gibi denetim ve kontrollü bölgelerin oluşturulması.
g. Yanan orman alanlarının doğal gelişimine bırakılması veya yeniden ağaçlandırılması, iskana açılmaması.
Yukarıda belirtilen tedbirlerin alınması halinde, ormanlarımızın korunması ve geliştirilmesi, gelecek nesillere ülkemizin sosyal ve ekonomik bir değer olarak bırakılması mümkün olabilecektir.
FAYDALANILAN KAYNAKLAR:
1. https://www.egeorman.org.tr/orman-yanginlari.aspx
2. http://climatechange.boun.edu.tr/orman-yanginlari-sebepleri-ve-sonuclari
3. https://evrimagaci.org › ... › Agronomi › Ormancılık
4. https://web.ogm.gov.tr/Sayfalar/OrmanYanginlari.aspx
5.Prof.Dr.Hayati Doğanay ve Yrd Doç Dr. Serkan Doğanay Türkiye’de Orman Yangınları ve Alınması
Gereken Önlemler Başlıklı makalesi.(https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26691)
6. https://www.biyologlar.com/orman-yangini-nedenleri-ve-korunma-yollarI-nelerdir.
